Jak Sobie Radzą Późne Wcześniaki?

Późne wcześniaki stanowią wyjątkową grupę wśród dzieci urodzonych przedwcześnie. Mimo że rodzą się dość blisko terminu rozwiązania ciąży, nie radzą sobie tak dobrze jak dzieci urodzone w terminie. 

U takich wcześniaków mogą się pojawić różne problemy zdrowotne po urodzeniu, wymagające hospitalizacji przez co najmniej kilka dni. 

Po wypisaniu do domu dzieci będą także narażone na częstszą potrzebę ponownego przyjęcia do szpitala. Wreszcie, w dzieciństwie częściej niż dzieci urodzone w terminie późne wcześniaki będą cierpieć z powodu różnorodnych schorzeń i problemów rozwojowych.

Informacje ogólne

Poniżej omówię definicję późnych wcześniaków i wyjaśnię, czym różnią się one od noworodków urodzonych o czasie.

Definicja “późnych wcześniaków”

Termin „późne wcześniaki” lub „niemowlęta” przypisujemy każdemu niemowlęciu urodzonemu w wieku ciążowym między 34 tygodniem 0 dni a 36 tygodniem i 6 dniem. Innymi słowy, można też powiedzieć, że są to dzieci, które urodziły się przedwcześnie i nie są młodsze niż 34 tygodnie. Także, możemy je opisać jako wcześniaki mające przy urodzeniu więcej niż 33 tygodni i sześć dni (artykuł).

Proszę pamiętać, że każde dziecko urodzone w 37 tygodniu lub później będzie uważane za urodzone w terminie i nazwiemy je dzieckiem czy noworodkiem donoszonym (wyjątkiem będzie jeśli ciąża trwała ponad 42 tygodnie).

Inne określenia używane w odniesieniu do późnych wcześniaków to: „blisko terminu”, „marginalnie przedwcześnie urodzone”, „minimalnie przedwcześnie urodzone” lub „łagodne wcześniactwo”.

Moim zdaniem „późne wcześniaki lub niemowlęta” są najlepszym terminem by opisać te dzieci.

Jeśli jesteś zainteresowany by dowiedzieć się dlaczego niektóre dzieci rodzą się przedwcześnie zapraszam do przeczytania mojego artykułu na ten właśnie temat.

Jak często zdarza się poród późnego wcześniaka?

Według rocznika demograficznego GUS-u wskaźnik urodzeń przed ukończonym 37-ym tygodniem ciąży w Polsce wynosi prawie 7%. Grupa dzieci którą opisuję tutaj, a więc dzieci urodzonych w 34, 35, i 36-ym tygodniu ciąży stanowi większość tych wcześniaków (artykuł).

Pomiary ciała u późnych wcześniaków

Pierwsze pytanie rodziców, które prawie zawsze słyszę po urodzeniu dziecka brzmi: „ile waży moje dziecko?”. Jeśli twoje dziecko jeszcze się nie urodziło i zastanawiasz się, jaka jest średnia waga i wzrost dziecka w zależności od wieku ciążowego w chwili urodzenia, informacje te znajdziesz poniżej w tabelach.

Tabela 1 przedstawia te liczby dla dziewczynek, a Tabela 2 dla chłopców. Nie powinno nikogo dziwić, że te dwa pomiary różnią się nieco między sobą w zależności od płci dziecka. Chłopcy po urodzeniu zwykle ważą więcej i są wyżsi niż dziewczynki.

Tabela 1: Pomiary ciała u dziewczynek

Tabela 2: Pomiary ciała u chłopców

Problemy zdrowotne występujące u późnych wcześniaków

Problemy z oddychaniem nie pojawiają się bardzo często, ale będą najbardziej przerażające dla rodzin, ponieważ czasami by dziecko leczyć musimy je podłączyć do respiratora.

Z drugiej strony problemy z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała i problemy z karmieniem są najczęstsze, ale nie są trudnymi do wyleczenia; potrzeba tylko czasu. 

Te dwa ostatnie są zdaniem lekarzy łagodnymi problemami, ale dla rodzin mogą być bardzo uciążliwe ze względu na czas ich trwania. Dzieci z niestabilną temperaturą ciała i mające trudności z karmieniem wyglądają na zdrowe ale niestety nie mogą wyjść do domu, czasami nawet przez 1-3 tygodni po urodzeniu.

Problemy oddechowe u późnych wcześniaków

Narządy układu oddechowego rosną i dojrzewają w życiu płodowym, ale proces dojrzewania będzie się jeszcze odbywał przez wiele lat po urodzeniu. Płuca i drogi oddechowe późnych wcześniaków wykazują zarówno anatomiczną, jak i funkcjonalną niedojrzałość. 

Płuca dzieci przedwcześnie urodzonych mają mniejszą powierzchnię wymiany gazowej, zmniejszoną zdolność wchłaniania płynu owodniowego i płucnego po urodzeniu oraz zmniejszoną ilość substancji chemicznej zwanej surfaktantem. Surfaktant powleka płuca od wewnątrz i jest substancją, która zapobiega zapadaniu się pęcherzyków płucnych pod koniec wydechu.

Trzy choroby układu oddechowego występują częściej u późnych wcześniaków niż u noworodków donoszonych.

Zespół zaburzeń oddychania (RDS) to choroba układu oddechowego spowodowana niedoborem lub nieprawidłowym działaniem substancji czynnej zwanej “surfaktantem” 

Przejściowe zaburzenia oddychania u noworodka (TTN) – jest chorobą układu oddechowego spowodowaną zwiększoną ilością płynu w płucach z powodu niewydajnego procesu jego wchłaniania w trakcie porodu i po urodzeniu.

RDS i TTN mają zwykle podobne objawy, chociaż RDS ma zwykle znacznie cięższy przebieg i może wymagać bardziej agresywnego leczenia. 

Objawy chorób płucnych zwykle pojawiają się wkrótce po urodzeniu. Niemowlęta mogą oddychać szybciej niż normalnie, wysiłek oddechowy będzie wzmożony, skóra może mieć zabarwienie niebieskawe lub sine i poziom tlenu w organizmie dziecka będzie obniżony.

Leczenie to obserwacja bez żadnej innej interwencji w przypadkach bardzo łagodnych oraz bardziej agresywne środki lecznicze u niemowląt z cięższymi objawami. Wśród metod leczniczych skierowanych na układ oddechowy mamy tlen, kaniulę nosową, aparat CPAP i w najcięższych przypadkach maszynę do wspomaganego oddychania tzw. respirator.

Lekarze szacują, że późne wcześniaki mają od 4 do 9 razy większe ryzyko pojawienia się problemów z oddychaniem po urodzeniu niż niemowlęta urodzone o czasie. Najbardziej agresywna terapia – respirator – jest potrzebna średnio u ponad 6% dzieci urodzonych w 34 tygodniu, 3,6% urodzonych w 35 tygodniu i 2,3% urodzonych w 36 tygodniu ciąży.

Nawracające bezdechy – sytuacja, w której dziecko na chwilę „zapomina” oddychać. Występuje u noworodków z powodu niedojrzałości neurologicznej ich mózgu i niedrożności dróg oddechowych. Bezdech może być stanem „łagodnym” spowodowanym przez ogólną niedojrzałość dziecka. Ale, może być również oznaką innych, poważniejszych schorzeń, takich jak infekcja, krwawienie w mózgu i wiele innych. Z uwagi na różne przyczyny bezdechu lekarze zwykle przeprowadzają dodatkową diagnostykę.

Kiedy uznamy, że bezdech jest spowodowany wyłącznie niedojrzałością dziecka, musimy obserwować dziecko w szpitalu do momentu gdy bezdechy całkowicie ustąpią. Do tego czasu trzymamy pacjentów podłączonych do monitorów zapisujących akcję serca, oddychania i natlenowanie organizmu dziecka. 

Czasami podaje się lek zwany Kofeiną (Kofeina stymuluje regularne oddychanie), a czasami musimy użyć kaniulę do nosa lub urządzenie CPAP. Te dwie ostatnie formy wspomagania oddychania u późnych wcześniaków w leczeniu bezdechu są rzadko potrzebne .

Problemy z regulacją temperatury

Około 10% późnych wcześniaków ma problemy z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała. Temperatura ciała im spada poniżej normy i musimy interweniować. Średnia temperatura ciała u niemowląt powinna być zbliżona do temperatury u dorosłych.

Istnieje wiele przyczyn, dla których dzieci ochładzają się, i oczywiście mniejsze i bardziej niedojrzałe dzieci mają ten problem częściej:

• mniejsza ilość brązowej tkanki tłuszczowej, która jest źródłem energii po urodzeniu
• mniejsza ilość tkanki tłuszczowej pod skórą, która zwykle działa jak izolacja lub ciepły płaszcz dla niemowląt
• niedojrzałość hormonalna
• cieńsza skóra
• zwiększony stosunek powierzchni ciała do masy ciała, co sprawia, że dziecko łatwiej traci ciepło przez parowanie wody

Co możemy zrobić, aby zapobiegać lub leczyć niską temperaturę ciała u niemowląt (termin medyczny to „hipotermia”)?

• Utrzymujemy wyższą temperaturę na salach porodowych i salach operacyjnych, w których rodzą się dzieci.
• Zachęcamy matki do częstszego kontaktu „skóra do skóry” z dzieckiem, pod warunkiem, że dziecko nie jest chore i nie wymaga leczenia z hospitalizacją na oddziale noworodkowym.
• Opóźniamy kąpiel i skracamy czas kąpieli; zrób to kilka godzin po urodzeniu lub nawet następnego dnia, gdy temperatura ciała niemowlęcia ustabilizuje się.
• Jeśli powyższe techniki nie działają lub nie mogą być wprowadzone z powodu innych zaburzeń zdrowotnych, umieszczamy dziecko w łóżeczku z lampą grzewczą lub w inkubatorze.

Niski poziom cukru we krwi (niski cukier = hipoglikemia)

Glukoza odgrywa kluczową rolę w naszym organizmie. Jest źródłem energii dla naszego mózgu, serca i nerek. Istnieją skomplikowane mechanizmy regulacyjne, aby utrzymać poziom glukozy w normalnym zakresie (magazynowanie glikogenu, tłuszcze, hormony i enzymy). 

NIski cukier występuje trzy razy częściej u późnych wcześniaków niż u noworodków urodzonych o czasie i dotyka około 15% późnych wcześniaków.

Typowe objawy kliniczne u niemowląt z hipoglikemią obejmują:

• Trudności z  karmieniem
• Ospałość
• Obniżone napięcie mięśniowe
• Drażliwość
• Bezdechy
• Bladość skóry
• Obniżona temperatura ciała (hipotermia)
• Drgawki
• Drżenia

Po urodzeniu późnego wcześniaka pielęgniarki będą regularnie monitorować poziom cukru u dziecka przez co najmniej 12-24 godziny, aby upewnić się, że dziecko jest bezpieczne. Będzie to wymagało nakłucia skóry, aby pobrać kroplę krwi z pięty dziecka. Następnie nakrapiamy krew na  papierek laboratoryjny i wkładamy go  do aparatu pomiarowego (glukometr). Cała procedura trwa nie dłużej niż 2 minuty.

Jeśli poziom cukru (glukozy) u dziecka we krwi jest niski, konieczna będzie interwencja. Jeśli sytuacja nie jest jeszcze bardzo poważna, możemy zachęcić matkę do częstszego karmienia piersią, możemy podać dziecku żel z glukozą aby zyskać na czasie zanim matka zacznie produkować więcej własnego mleka lub możemy uzupełnić karmienie mlekiem sztucznym.

Załóżmy, że dziecko nie może przyjmować mleka doustnie z powodu problemów z karmieniem lub innego schorzenia. W takim przypadku są dwie możliwości: wprowadzenie sondy do żołądka by karmić dziecko mlekiem (sztucznym lub od matki) lub rozpoczęcie podawania dziecku płynów dożylnych zawierających glukozę. 

Ta ostatnia interwencja (płyny dożylne) może też być konieczna, jeśli wszystkie poprzednie próby nie doprowadziły do podniesienia poziomu glukozy na bezpieczny poziom.

Jeśli zaczniemy podawać płyny dożylnie, zwykle mija kilka dni, zanim będziemy mogli je zatrzymać. Dziecko będzie musiało najpierw wykazać się umiejętnością utrzymania prawidłowego poziomu glukozy podczas karmienia przez sondę lub doustnie; doprowadzenie do tego jest zawsze dłuższym procesem.

Trudności z karmieniem

Problemy z karmieniem są najczęściej wymienianą przyczyną dłuższego pobytu w szpitalu dla późnych wcześniaków. 

Dane pokazują, że nawet do 30% późnych wcześniaków ma problemy z karmieniem.

Trudności z karmieniem występują z powodu następujących czynników:

• Zmniejszona siła i skuteczność ssania
• Zwiększona senność
• Trudności z koordynacją ssania i oddychania
• Trudności z koordynacją odruchów ssania i połykania
• Osłabienie napięcia mięśni dolnego przełyku i jego niedojrzałość prowadzące do odruchu żołądkowo-przełykowego (nadmierne plucie lub wymioty)
• Nadmierne próby karmienia piersią, gdy matka nie ma jeszcze mleka, a dziecko szybko się męczy

Dobrą wiadomością jest to, że wszystkie neurologicznie zdrowe dzieci w końcu osiągną pełną zdolność karmienia doustnego. NIestety dla rodziców jest to często bardzo frustrujący okres czasu .

Patrzą na swoje dziecko i widzą zdrowo wyglądającego niemowlaka o dobrych rozmiarach, które nie je i nie może iść do domu. Ta sytuacja jest dla nich bardzo przygnębiająca. Martwią się, że z ich dzieckiem dzieje się coś złego. A czasami wydaje im się, że lekarze wymyślają rzeczy, które nie istnieją i nie chcą wypisać ich dziecka do domu. 

Średnia czasu do osiągnięcia pełnej zdolności karmienia doustnego dla dzieci urodzonych w wieku 34, 35 i 36 tygodni wynosi 12, 3 i 2 dni (artykuł).

Podejście do leczenia problemów z karmieniem obejmuje wspieranie dążenia matki do karmienia piersią, karmienia przez sondę i jeśli jest to konieczne stosowanie płynów dożylnych. Jeśli dziecko nie przybiera odpowiednio na wadze, zwiększamy liczbę kalorii w mleku matki lub w mleku modyfikowanym, stosując dodatki kaloryczne lub mieszanki mleczne bogatsze w kalorie. 

Rodzice pragnący karmić swoje dzieci wyłącznie piersią często nie chcą zaakceptować proponowanych metod leczniczych; jednak opóźnianie leczenia nie służy dobrze ich dziecku. Odwodnione i niedożywione noworodki stają się senne, tracą zbyt dużo na wadze, a nawet odwadniają się i mogą mieć wyższą i przedłużającą się żółtaczkę.

Wcześniejsza i przedłużająca się żółtaczka noworodków

U wielu noworodków, w tym dzieci donoszonych, pojawia się żółtaczka, która może trwać nawet do dwóch tygodni i czasami wymaga leczenia.

Kilka ważnych informacji na temat żółtaczki u noworodków:

• Za żółtaczkę odpowiada substancja chemiczna w naszym organizmie zwana bilirubiną, i wszyscy ją produkujemy. 
• Noworodki produkują więcej bilirubiny na masę ciała w porównaniu z dorosłymi. Ze względu na niedojrzałość fizjologiczną niemowlęta mają trudności z wydalaniem bilirubiny z organizmu, nawet jeśli urodziły się w terminie. W rezultacie tego poziom bilirubiny wzrasta, a ich skóra żółknie.
• Najczęstszym objawem żółtaczki jest zażółcenie skóry, ale nie powinniśmy polegać na zażółceniu skóry, aby ją ocenić; pomiar poziomu bilirubiny we krwi jest istotną częścią procesu diagnostycznego.
• U wielu noworodków żółtaczka jest łagodna i ustępuje samoistnie.
• Żółtaczkę leczymy, gdy poziom bilirubiny wzrasta do potencjalnie niebezpiecznych dla dziecka poziomów. Leczenie ma na celu uniknięcie uszkodzenia mózgu spowodowanego toksycznym poziomem bilirubiny.
• Najważniejszym etapem leczenia jest fototerapia (leczenie specjalnymi lampami)

Oprócz fototerapii musimy się upewnić że dziecko z żółtaczką jest odpowiednio nawodnione i nie ma problemów z karmieniem.

Fizjologiczna niedojrzałość późnych wcześniaków sprawia, że są one szczególnie podatne na wczesną i przedłużającą się żółtaczkę. Niedojrzałe enzymy w wątrobie i stosunkowo słabe nawodnienie wynikające z trudności w karmieniu to prawdopodobnie dwa najważniejsze czynniki, które doprowadzają do częstszego występowania żółtaczki i żółtaczki wymagającej leczenia.

Dane naukowe pokazują nam, że dzieci urodzone w 35-36 tygodniu ciąży są 13 razy bardziej narażone na ponowne przyjęcie do szpitala w celu leczenia poważnej żółtaczki niż dzieci urodzone po 40 tygodniu ciąży.

Jeśli jesteś w domu z dzieckiem ze znaczną żółtaczką która nie była ostatnio zbadana przez lekarza, powinieneś potraktować to jako sprawę nagłą. Należy natychmiast wezwać lekarza lub udać się na pogotowie by sprawdzić poziom żółtaczki u dziecka.

U większości dzieci żółtaczka jest łagodną i łatwą przypadłością do leczenia. Jednak, jeśli żółtaczka zostanie rozpoznana zbyt późno, może być dla dzieci niebezpieczną a nawet śmiertelną chorobą.

Infekcje i antybiotyki

Późne wcześniaki leczymy antybiotykami częściej niż dzieci donoszone. Są ku temu dwa powody.

Po pierwsze, ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego wcześniaki są bardziej podatne na infekcje. Po drugie, zwykle jest trudno ustalić, które dziecko ma infekcję, a które nie.

Nie mamy dobrego narzędzia diagnostycznego, które pozwoliłoby szybko zdiagnozować infekcje u noworodków.

Najbardziej wiarygodny test, zwany posiewem bakteryjnym, wymaga wielu godzin by uzyskać wynik. Czasami posiew wykaże obecność bakterii już w ciągu 10 godzin, ale czasami będzie to 48 godzin lub więcej. 

W międzyczasie jeśli podejrzewamy infekcję, każdy rozsądny lekarz zastosuje antybiotyki nie czekając na ostateczny wynik posiewów. Infekcja nie ma unikalnego zestawu objawów, które pozwoliłyby nam ją zdiagnozować. Zaburzenia takie jak niska temperatura ciała, niski poziom cukru, problemy z oddychaniem lub trudności z karmieniem, mogą wystąpić u późnych wcześniaków z infekcją lub bez. 

Aby zapewnić dzieciom bezpieczeństwo, decydujemy by leczyć znacznie więcej dzieci niż ich w rzeczywistości potrzebuje.

Jeśli twoje dziecko otrzymuje antybiotyki z wyżej opisanych powodów, zwykle przerywamy antybiotykoterapię po 48 godzinach, pod warunkiem, że dziecko ma się dobrze klinicznie, a posiewy ze krwi są ujemne.

Wskaźniki śmiertelności późnych wcześniaków

Większość ludzi prawdopodobnie zrozumie, że wcześniaki będą miały większe ryzyko śmierci niż noworodki donoszone. Te same czynniki medyczne które prowadzą do przedwczesnego porodu, mogą również negatywnie wpłynąć na stan zdrowia dziecka.

W 2013 roku wskaźnik umieralności niemowląt urodzonych w 39-40 tygodniu ciąży wyniósł 1,85 na 1000 urodzeń żywych. Ten sam wskaźnik śmiertelności noworodków urodzonych w wieku 34-36 tygodni wynosił 7,2 (dane z USA).

Odsetki śmiertelności noworodków będą się znacznie różnić w zależności od przyczyny przedwczesnego porodu. Na przykład, wskaźnik ten będzie znacznie niższy dla populacji dzieci urodzonych w wyniku planowanego porodu przedwczesnego. Z drugiej strony, śmiertelność będzie wyższa, jeśli przyczyną przedwczesnego porodu są wskazania położnicze na przykład nagłe, silne krwawienie z pochwy.

Długość pobytu w szpitalu po urodzeniu

Drugim najczęstszym pytaniem, jakie słyszę od rodziców, po tym, jak już zapytali o wagę urodzeniową dziecka, jest to, kiedy ich maluch pójdzie do domu. W przypadku późnych wcześniaków nie stanie się to w ciągu 1-2 dni, co byłoby typowe dla normalnego, zdrowego, donoszonego dziecka.

Jak opisałem powyżej, u wielu późnych wcześniaków pojawiają się różne problemy zdrowotne, których rozwiązanie wymaga czasu. W związku z tym dzieci te muszą pozostać w szpitalu co najmniej przez kilka dni, a czasem nawet kilka tygodni.

Mamy opublikowane informacje określające średnią długość pobytu w zależności od wieku ciążowego dziecka w momencie urodzenia. Według autorów artykułu, dzieci urodzone w 34. tygodniu będą musiały pozostać w szpitalu średnio 12.6 dnia. Te liczby dla dzieci urodzonych w 35 i 36 tygodniu ciąży to kolejno 6.1 i 3.8 dnia (artykuł). 

Proszę pamiętać, że statystyki dostarczają nam tylko średnie wartości. Oznacza to, że ilość dni w szpitalu dla każdego dziecka o które zapytamy może być w rzeczywistości znacznie wyższa lub niższa.

Jeśli chcesz poznać kryteria wypisu chorego wcześniaka do domu, to przeczytasz o nich w moim artykule tutaj.

Wyższe ryzyko ponownej hospitalizacji

Istnieją doniesienia, że dzieci zakwalifikowane jako późne wcześniaki mają najwyższy wskaźnik rehospitalizacji w okresie noworodkowym (pierwszy miesiąc życia). 

Wskaźnik ponownych przyjęć do szpitala dla noworodków urodzonych w wieku poniżej 34 tygodni wynosi 3%, dla dzieci w wieku 34-36 tygodni wynosi 4.4%, a dla noworodków urodzonych o czasie w wieku powyżej 37 tygodni wynosi 2%.

Trudno powiedzieć, dlaczego tak jest. Czy wynika to z nonszalancji wśród lekarzy i rodziców, którzy uważają, że te późne wcześniaki to są dzieci “prawie” donoszone i dlatego oczekują, że będą zachowywać się podobnie, to znaczy zdrowo? 

A może dlatego, że te późne wcześniaki„oszukują nas”, radzą sobie dobrze przez dzień lub dwa, a potem braknie im energii i słabo jedzą, chudną i pojawiają się problemy.

Doniesienia naukowe dowodzą, że zwiększony wskaźnik rehospitalizacji koreluje z następującymi czynnikami:

• Krótki czas hospitalizacji po porodzie
• Pierwsze dziecko
• Karmienie wyłącznie piersią
• Najczęściej wymienianymi przyczynami ponownej hospitalizacji późnych wcześniaków są żółtaczka, problemy z karmieniem, nieregularny oddech (bezdech) i infekcje.

Jak się rozwijają późne wcześniaki?

Mózg dziecka urodzonego w 34 tygodniu ciąży waży tylko około 65% wagi mózgu noworodka donoszonego. W okresie między 34 a 40 tygodniem korowe części naszego mózgu powiększają się o 50%, a móżdżek o 25%.

Opisane powyżej czynniki fizjologiczne narażają późne wcześniaki na opóźnienia w rozwoju intelektualno-ruchowym.

Badania naukowe podają, że w porównaniu z noworodkami donoszonymi, późne wcześniaki mają wyższe wskaźniki występowania:

• słabe wyniki w testach wczesnej gotowości szkolnej
• słabe wyniki w nauce w wieku 5 lat
• słabe wyniki w szkole w wieku 7 lat
• opóźnienia rozwoju neurologicznego w wieku 18 lat
• porażenie mózgowe
• schizofrenia

Należy zauważyć, że chociaż istnieje różnica w występowaniu wyżej wspomnianych zaburzeń  rozwojowych, to ich częstość w liczbach bezwzględnych nie jest aż tak duża. Mogę bez wachania powiedzieć, że zdecydowana większość późnych wcześniaków dorośnie i odniesie sukces w życiu zawodowym, społecznym i osobistym.

Podsumowanie:

Późne wcześniaki stanowią najliczniejszą grupę wśród wszystkich wcześniaków. Mimo że rodzą się „zaledwie” kilka tygodni przed wyznaczonym terminem porodu, i tak mogą mieć problemy zdrowotne. 

To prawda, że w większości przypadków unikają one najpoważniejszych powikłań wcześniactwa, takich jak ROP, NEC, BPD i IVH. Jednak, nadal wiele z nich będzie potrzebować dłuższego leczenia w szpitalu. 

Długoterminowe konsekwencje zdrowotne nie są tak częste w liczbach bezwzględnych i nie tak istotne klinicznie, jak mogłoby się wydawać na podstawie badań porównawczych z dziećmi donoszonymi. 

Pamiętajmy zawsze, że nawet wśród noworodków urodzonych o czasie i zdrowych, znajdziemy dzieci z obniżonym rozwojem umysłowym, dziecięcym porażeniem mózgowym, drgawkami i problemami w nauce. Prawda jest taka, że urodzenie w terminie nie gwarantuje „idealnego” stanu dziecka zaraz po porodzie ani przyszłego rozwoju dziecka.