Każdego roku setki jeśli nie tysiące noworodków w Polsce będzie leczonych fototerapią przed wypisem do domu. Tak się składa, że leczenie żółtaczki fototerapią będzie jednym z głównych powodów opóźnienia wypisu do domu zdrowych i urodzonych w terminie dzieci.
Podstawowe wiadomości na temat fototerapii noworodka
Fototerapia (terapia światłem albo naświetlanie lampami) jest stosowana w leczeniu żółtaczki noworodków. Terapię tą stosujemy przy użyciu specjalnych świetlówek, diod LED oraz światłowodowych źródeł światła.
Aby fototerapia była skuteczna, musimy wykorzystywać określone spektrum długości fal świetlnych. Z badań wiemy, że światła niebieskie i zielone są najskuteczniejsze w obniżaniu poziomu bilirubiny odpowiedzialnej za żółtaczkę u noworodków.
Jak działa fototerapia? Fale świetlne przekształcają bilirubinę (“winowajcę żółtaczki”) w produkty rozpuszczalne w wodzie, które następnie mogą być wydalone z organizmu.
Rodzaje lamp do fototerapii i jak przebiega fototerapia?
Naświetlanie żółtaczki można prowadzić za pomocą ustawionych nad dzieckiem lamp, reflektorów punktowych (jedna żarówka), lamp jarzeniówek fuoroscencyjnych lub kocyków naświetlających na które się kładzie dziecko. Koce naświetlające wyglądają dosłownie jak płaski koc albo cienki materacyk z wbudowanymi maleńkimi diodami LED lub światłowodami.
Koce są elastyczne i dzięki temu możemy je używać podczas karmienia i różnych innych zabiegów nad dzieckiem
.Aby fototerapia była skuteczna, musimy wystawiać na jej działanie jak największy obszar skóry dziecka. Zwykle dziecko będzie leżało nagie pod lampami do fototerapii, mając na sobie tylko małą pieluchę i okulary ochronne.
Jeśli dziecko wymaga tylko pojedynczej fototerapii, możemy położyć dziecko na kocyku naświetlającym, a następnie założyć na nie koszulę i otulić zwykłym kocykiem niemowlęcym.
Podwójna fototerapia polega na ułożeniu dziecka na kocyku lub materacu leczniczym i umieszczeniu drugiej lampy nad dzieckiem.
W potrójnej fototerapii dodalibyśmy trzecią lampę (zwykle lampę punktową) z boku.
Dawniej przy zastosowaniu fototerapii u dziecka trzeba było bardzo uważać, aby nie przegrzać dziecka. Obecnie zdarza się to bardzo rzadko ponieważ nowoczesne lampy nie wytwarzają dużej ilości ciepła i są o wiele bardziej bezpieczne.
Kiedy należy zacząć leczenie żółtaczki lampami?
Często rodzice zadają pytanie: kiedy moje dziecko z żółtaczką potrzebuje fototerapii? Nie ma jednego poziomu bilirubiny, przy którym lekarze rozpoczynają fototerapię.
Decyzja o rozpoczęciu fototerapii będzie zależała od wielu czynników (tu wymieniłem tylko niektóre z nich):
- Wiek ciążowy w chwili urodzenia
- Obecny wiek w godzinach od urodzenia
- Obecność niezgodności w grupach krwi ABO lub Rh
- Historia choroby G6PD w rodzinie lub u dziecka
- Ogólny stan zdrowia
- Rasa dziecka
- Szybkość wzrostu poziomu bilirubiny
- Obecność objawów klinicznych, takich jak ospałość, złe karmienie, niestabilność temperatury
Nie ma też jednego poziomu bilirubiny przy którym trzeba by rozpocząć fototerapię nawet u tego samego dziecka. Poziom bilirubiny do fototerapii będzie się zmieniał z upływem czasu od urodzenia.
Można stwierdzić, że poziom bilirubiny do zaczęcia leczenia będzie niższy u dzieci wcześniaczych, z dodatkowymi problemami zdrowotnymi, w żółtaczkach patologicznych i młodszych wiekiem w godzinach od urodzenia.
Ogólnie rzecz biorąc, lepiej rozpocząć fototerapię wcześniej, niż sugerują zalecenia, niż spóźnić się i ryzykować, że dziecko będzie wymagało bardziej agresywnego leczenia żółtaczki, takiego na przykład jak transfuzja wymienna krwi.
Osoby zainteresowane dokładnymi wartościami bilirubiny przy których stosujemy fototerapię w leczeniu żółtaczki odsyłam do mojego szczegółowego artykułu na ten właśnie temat.
Dla znających dobrze język angielski także polecam przeczytanie wytycznych wypracowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne (tutaj) i brytyjskich wytycznych, które znajdziecie w tym linku.
Jak długo dzieci z żółtaczką potrzebują leczenia fototerapią?
Nie jest łatwo przewidzieć, jak długo Twoje dziecko będzie wymagało fototerapii.
W większości przypadków fototerapia będzie będzie potrzebna przez 1 do 3 dni.
Jednakże, niektóre dzieci wymagają fototerapii nawet przez tydzień lub dłużej. Niemowlęta z żółtaczką hemolityczną lub genetycznie uwarunkowaną chorobą – G6PD częściej wymagają dłuższej fototerapii.
Celem fototerapii jest zatrzymanie szybkiego wzrostu stężenia bilirubiny i obniżenie jej stężenia, jeśli jest ono na niebezpiecznym poziomie.
U większości dzieci, po kilku dniach organizm będzie w stanie samodzielnie rozwiązać problem żółtaczkowy.
Często leczenie przerywa się etapami; przechodzimy od potrójnej fototerapii do podwójnej, a następnie do pojedynczej. Nie ma w tym żadnej tajemnej wiedzy a tylko preferencje i doświadczenie lekarza prowadzącego będą tutaj decydować.
Po odstawieniu fototerapii dziecko będzie potrzebować co najmniej jednej kontroli poziomu bilirubiny. W zależności od konkretnych okoliczności, powtórzenie poziomu bilirubiny można wykonać w szpitalu przed wypisem lub ambulatoryjnie z domu.
Dowiedz się więcej o najczęstrzym typie żółtaczki noworodkowej tzw. żółtaczce fizjologicznej z mojego artykułu tutaj.
Jakie mogą być powikłania fototerapii?
Fototerapia istnieje od kilkudziesięciu lat i miliony noworodków otrzymało ją bez żadnych komplikacji. W przeszłości, zanim pojawiły się nowoczesne lampy do fototerapii, niemowlęta mogły gorączkować z powodu przegrzania; jednak obecnie zdarza się to bardzo rzadko.
U niemowląt z żółtaczką mechaniczną (obstrukcja odpływu żółci z wątroby) lub ze zwiększonym stężeniem bilirubiny bezpośredniej (zwanej również bilirubiną sprzężoną) może rozwinąć się „zespół brązowego dziecka”. Żółtaczka tego typu zdarza się u noworodków bardzo rzadko i łatwo ją wykluczyć w prostych badaniach poziomów bilirubiny ze krwi.
Niemowlęta z wrodzoną porfirią (rzadką chorobą metaboliczną) mogą reagować ciężką plamicą i pęcherzową wysypką na skórze. Jeśli zauważymy tak silną nadwrażliwość na światło u jakiegokolwiek dziecka, od razu zaprzestaniemy fototerapii i przeprowadzimy szczegółowe badania dodatkowe w tym kierunku.
Niektórzy ludzie martwią się o wpływ fototerapii na niedojrzałe oczy. Aby zapobiec nieoczekiwanym uszkodzeniom oczu spowodowanym fototerapią, zakrywamy oczy niemowląt specjalnymi goglami, aby wyeliminować wszelkie zagrożenia wynikające z długotrwałej ekspozycji oczu na intensywne światło lecznicze.
Dziecko na fototerapii – trudne fakty
Posiadanie dziecka, które jest leczone lampami naświetlającymi jest dla rodziców trudnym przeżyciem. Czas, w którym rodzice mogą się zajmować dzieckiem, trzymać je w ramionach czy karmić może być ograniczony aby zmaksymalizować czas, jaki dziecko spędza pod lampami do fototerapii.
Jeśli Twoje dziecko potrzebuje bardzo intensywnej terapii świetlnej i otrzymuje „podwójną” lub „potrójną” fototerapię, możesz w ogóle nie mieć możliwości osobistej interakcji za swoim dzieckiem. Dziecko będzie włożone do inkubatora, otoczone lampami świetlnymi i czasami będzie też na kroplówkach i podłączone do monitora.
Ilekroć mam pacjenta otrzymującego intensywną fototerapię, chcę pozwolić matce karmić piersią, ale jeśli to możliwe wolę ograniczyć to do 15 minut. Gdy stan dziecka się poprawia (czytaj poziomy bilirubiny są stabilne lub maleją) mogę być bardziej liberalny z czasem dozwolonym bez fototerapii.
Czasami, gdy dziecko potrzebuje tylko pojedynczej fototerapii, takiej jak koc naświetlający, matka może trzymać dziecko i karmić je bez przerywania leczenia.
Ponieważ odpowiednie nawodnienie i odżywianie pomogą dziecku przejść żółtaczkę, efektywne karmienie jest bardzo ważne. W przypadkach, gdy lekarze nie chcą przerywać fototerapii na czas karmienia, konieczne może być odciąganie pokarmu przez matkę i podawanie go z butelki.
Jeśli dziecko jest odwodnione, korzystne może być dla niego otrzymywanie mleka modyfikowanego lub płynów dożylnych.
Jakie pytania zadać jako rodzic, jeśli Twoje dziecko ma zleconą fototerapię?
Jeśli jesteś rodzicem dziecka w trakcie lub przed zleconą fototerapią, oto pytania, które możesz zadać swojej pielęgniarce lub lekarzowi opiekującemu się Twoim maleństwem:
- Czy mogę kontynuować karmienie piersią?
- Czy możemy przerwać fototerapię, abym mogła potrzymać dziecko przez 15 minut?
- Jaka jest rzeczywista przyczyna żółtaczki u mojego dziecka?
- Czy potrzebne są jakieś inne zabiegi? (płyny dożylne, infuzja immunoglobulin lub transfuzja wymienna krwi)
- Jakie są szanse, że moje dziecko może potrzebować transfuzji wymiennej krwi?
- Czy moje dziecko może wrócić do domu i otrzymywać fototerapię w domu?
- Jak często będzie się sprawdzać poziom żółtaczki (poziom bilirubiny) i w jakim momencie przewiduje się przerwanie fototerapii?
- Czy zaraz po zakończeniu fototerapii będę mogła zabrać dziecko do domu, czy też będę musiała czekać na pobranie poziomu bilirubiny po kilku godzinach czy dniach od ukończenia terapii?
- Co mogę zrobić, aby pomóc mojemu dziecku szybciej przejść żółtaczkę?
- Jak mogę pomóc mojemu dziecku lepiej tolerować fototerapię?
Kilka odpowiedzi na potencjalne pytania dotyczące leczenia żółtaczki:
Czy fototerapię można stosować w domu?
Niektóre firmy oferują sprzęt do fototerapii, który można wypożyczyć i dostarczyć do domu. Ta usługa jest dostępna tylko w większych miastach i może nie być pokrywana przez ubezpieczenie zdrowotne. Lekarze niechętnie podchodzą do leczenia noworodków za pomocą domowej terapii światłem.
Większość lekarzy uważa, że dziecku będzie lepiej, jeśli opóźnimy wypis lub ponownie przywieziemy dziecko z żółtaczką do szpitala. W szpitalu mamy skuteczniejsze lampy do fototerapii, możemy częściej modyfikować i dostosowywać nasze zabiegi, pielęgniarki mogą na bieżąco obserwować dzieci w trakcie fototerapii i łatwo jest pobrać krew na wszystkie niezbędne badania i analizy.
Czy powinienem umieścić moje dziecko na słońcu lub w pobliżu okna, aby leczyć żółtaczkę?
W krajach rozwiniętych nie zaleca się umieszczania dziecka na słońcu w celu leczenia żółtaczki. Skóra dziecka jest wrażliwa, wystawienie na słońce może łatwo spowodować podrażnienie lub oparzenia u dziecka.
Jeśli dziecko ma klinicznie istotną żółtaczkę wymagającą leczenia, leczenie należy przeprowadzić przy użyciu odpowiedniego sprzętu, który może zapewnić terapię światłem w kontrolowany i bezpieczny sposób.
Najważniejsze!
Rodzic nigdy nie powinien decydować sam czy jego dziecko wymaga leczenia żółtaczki. Jeśli masz obawy dotyczące żółtawej skóry u noworodka, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Leczenia żółtaczki przy użyciu lamp jest łatwe, skuteczne i w większości przypadków bardzo bezpieczne.